Kultura-aniztasuna espazio eta denbora berean elkarrekin bizi diren kultura desberdinen arteko elkarrekintza eta bizikidetza da, harmonian eta errespetuan. Herrialdeen kultura-ondarearen funtsezko zatia da, eta pertsona-talde baten ezaugarri diren bizimoduari, tradizioei, hizkuntzari, sinesmenei eta abarri egiten die erreferentzia.

Migrazio-prozesuak egiten dituzten pertsonen bizi-esperientziak, gizarteen kultura-panoraman adierazgarriak direnak. Hirurogeita hamarreko hamarkadara arte, kultura-aniztasuna axolagabe bizi zen, eta une horretatik aurrera hasi zen indarra hartzen kultura-aniztasunaren balorazioa. Azken urteotan, immigrazioaren eta emigrazioaren ondorioz, gizarteek aldaketa handia izan dute demografia- eta kultura-osaeran, eta gero eta askotarikoagoak dira.

UNESCOren adierazpenak gizadiaren ondare komunaren kategoriara igotzen du kultura-aniztasuna, gizateriarentzat bezain beharrezkoa baita biodibertsitatea izaki bizidunentzat, eta pertsonen duintasunarekiko errespetuaren inperatibo etiko banaezina dela baieztatzen du. Deklarazioaren helburua altxor bizi eta berriztagarria babestea da, hau da, kultura-aniztasuna, ondare estatikotzat har ez dadin, biziraupena bermatuko duen prozesu bat baizik. Era berean, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren aurkako tentazio segregazionista eta fundamentalista oro prebenitu nahi du. Horrek sustatzen du pertsonei eta taldeei eskubidea eskaintzea, beren kultura-nortasuna askatasunez adierazteko eta garatzeko aukera ematea, kultura- eta erlijio-herentzia eta beren komunitatearen eta beste talde batzuen informazioa eskuratzea.

Adierazpen Unibertsalak behin eta berriz azpimarratzen du gizabanako bakoitzak aitortu behar duela ez bakarrik bere forma guztietako alteritatea, baita bere identitatearen izaera plurala ere, era berean pluralak diren gizarteen barruan. Horrela bakarrik gorde daiteke kultura-aniztasuna, bi dimentsiotan: eboluzio-prozesua eta adierazpen-, sorkuntza- eta berrikuntza-iturria.

Gaur egun, oraindik ere, identitate- eta/edo kultura-arrazoiengatik diskriminatzen diren biztanleria-taldeak daude, hau da, komunitate batean bizi diren pertsona gehienak ez bezalako ohiturak eta pentsamoldeak dituztenak. Diskriminazioa dago, bai zuzenean, modu ez hain mesedegarrian tratatzen dira, eta zeharka, aukera berberak ez dituztelako. Pertsona horiek diskriminatu egiten dira lan-eremuan, hezkuntza-sisteman, harremanak izaterakoan, hau da, ez zaie uzten harrera-gizarteetan bete-betean parte hartzen. Nabarmendu behar da desberdintasun horien barruan emakumeek jasaten dituztela beren eskubideen urraketa handienak. Gai horri geroago helduko diogu, arreta berezia merezi duelako.

Zer egin dezakegu egoera hau aldatzeko? Gero eta gehiago hitz egiten da kulturarteko hezkuntzaz. Hezkuntza-ikuspegi inklusiboa da, kultura-aniztasunaren errespetutik eta baloraziotik abiatzen dena; horretarako, ezinbestekoa da hezkuntza integrala lortzea, kulturen arteko bizikidetza zailtzen duten elementuak desagerraraztea, hala nola diskriminazioa, bazterkeria edo arrazakeria. Kulturarteko hezkuntzaren oinarri diren printzipio batzuk honako hauek dira: elkarrekin existitzen diren kulturen arteko errespetua sustatzea, harremanetan dauden kulturak onartzea, aniztasuna baliotzat hartzea eta komunikazioa eta bizikidetza bultzatzea.

Zalantzarik gabe, hezkuntzan txertatutako ikuspegi horrek lagun lezake gehien talde eta pertsona batzuek identitate- eta kultura-arrazoiengatik jasaten duten desberdintasunari amaiera ematen. Ikuspegi horretatik txikienekin lan eginez, aurreiritziak, beldurrak eta ezjakintasuna desaktiba daitezke, eta kultura desberdinetako pertsonekin bizitzeko beharra ikasiko dute.

2030 Agendak, Garapen Jasangarriaren Helburuan (GIH) 4, guztiontzako kalitatezko hezkuntza eskatzen du, hau da, hezkuntza inklusiboa, ekitatiboa eta kalitatezkoa bermatzea eta bizitza osoan ikasteko aukerak sustatzea guztientzat. 4.7 helburua nabarmendu behar da, ikasle guztiek garapen jasangarria sustatzeko beharrezkoak diren ezagutza teoriko eta praktikoak eskura ditzaten, besteak beste, garapen iraunkorrerako eta bizi-estilo jasangarrietarako hezkuntzaren, giza eskubideen, genero-berdintasunaren, bakearen eta indarkeriarik ezaren kulturaren sustapenaren, munduko herritarren eta kultura-aniztasunaren balorazioaren bidez eta kulturak garapen iraunkorrari egiten dion ekarpenaren bidez.

Testu honetan hainbatetan aipatu diren desberdintasunei amaiera emateko, 2030 Agendak desberdintasunen murrizketari eskaintzen dio 10. GJHa. Sexuak, adinak, dibertsitate funtzionalak, jatorriak edo erlijioak eragindako desberdintasuna murriztea azpimarratzen du. Pertsona guztien gizarteratzea, ekonomikoa eta politikoa, guztientzako aukera-berdintasuna eta gizarte-babeseko politikak lortu nahi ditu, besteak beste.

Lehen aipatu dugun bezala, komunitate baten gehiengoaren kultura desberdina izateagatik pertsona asko jasaten ari diren kalteberatasun-egoerak larriagotu egiten dira pertsona horiek emakumeak direnean. Mundu osoko emakume eta neskato guztien aurkako diskriminazio mota guztiei amaiera ematea da, hain zuzen ere, 5. GJHren lehen helburua: generoen arteko berdintasuna lortzea eta emakume eta neska guztiak ahalduntzea.

Emakumeak gero eta garrantzi handiagoa du migrazio-fluxuen protagonista gisa. Gaur egun, emakumeak funtsezkoak dira familia-unitatea harrera-gizartean migratzeko eta gizarteratzeko prozesuetan. Migrazio-prozesuetan emakumea gero eta protagonistagoa izatea ez da kasualitatea, beren jatorrizko herrialdeetan dauden pobrezia eta aukerarik eza gehien pairatzen dituztenak baitira. Genero-diskriminazioa areagotu egiten da prozesu horietan; aldiz, gizonari produkzio-rola esleitzen zaio, eta emakumeari ugalketa-rola. Emakumeek, besteak beste, ordezkaritza txikia dute lan-eremu jakin batzuetan, parte-hartze txikia dute boterearen eta erabakiak hartzearen eremuetan, eta beren eskubideetako asko ez zaizkie bermatzen.

Emakume etorkinen parte-hartzea erronka berezitzat har daiteke, oro har biztanleria migratzailea gizarteratzeko helburu zabalagoaren barruan. Emakumeek integrazio soziokulturaleko prozesuetan duten zeregina erabakigarria da, bi kulturen arteko zubi gisa kokatzen baitira. Beren kultura mantentzearen arduradun gisa agertzen dira, eta, aldi berean, beren familiak harrera-gizartean txertatzeko prozesua erraztu behar dute. Laburbilduz, kontua ez da soilik emakumeak herrialdeko produkzio-sarean sartzea; benetako inklusioaz ari gara, eta hori ezin da gertatu eskubide osoko herritar sentitzen diren ingurune bat eskaintzeko aukerarik ematen ez bada. Horretarako, kultura-aniztasuna modu positiboan kudeatzeko, kulturarteko eta berdintasunezko hezkuntzan oinarritutako neurri pedagogikoak hartu behar dira, pertsonek inguruan duten kultura-aniztasunaz eta pertsona guztien eskubide-berdintasunaz jabetu daitezen.

Hilabete hauetan UNESCO Etxean egin dudan I. Practicumaren esparruan, Euskadin, Espainian eta Latinoamerikako herrialdeetan dauden proiektuak eta programak identifikatzen eman dut denbora. Oro har, migrazio-fenomenoari eta kulturartekotasunari buruzko ikaskuntza- eta hausnarketa-espazioak sentsibilizatzea eta sustatzea helburu duten proiektuak dira, kultura desberdinetako pertsonen arteko bizikidetza- eta truke-prozesuak bultzatzeaz gain.

(Aprendiendo de la diversidad 2008) Aprendiendo de la diversidad sentsibilizazio-proiektu bat da, Bizkaian kokatzen dena, eta Nazioarteko Elkartasunak sustatzen du, haurrak eta gazteak kulturartekotasunaz, genero-berdintasunaz eta giza eskubideez kontzientziatzeko. https://www.aprendiendoladiversidad.com/el-programa.

Espainian, RECI (RECI, 2012) dago, eta aniztasun horren potentziala aztertzeko tresnak eta ekintzak sortzeko lan egiten du, sormena eta berrikuntza sustatuz, bizikidetza indartuz eta printzipio demokratikoak aldarrikatuz, oparotasun ekonomikoa, gizarte-kohesioa eta bizi-kalitate hobea sortzeko. https://www.ciudadesinterculturales.com/la-reci-2

Azkenik, Latinoamerikan dago El programa de Buenos Aires Convive, (Buenos Aires Convive, 2016), hiri pluralago eta inklusiboago bat eraikitzeko bizikidetza ona sustatzeko diseinatutako programa. https://www.buenosaires.gob.ar/derechoshumanos/convivencia-en-la-diversidad/programa-buenos-aires-convive

Asko eta esparru askotan lan egin behar da kultura-aniztasuna garapena bultzatzeko eta pertsonen bizitza aberasteko eta askotan berekin dakartzan pobrezia eta desberdintasunak murrizteko beharrezko osagai gisa ikusteko.

Lehen aipatu dudan bezala, kultura-aniztasunaren sentsibilizazio- eta sustapen-programen garrantzia, beharrezkoa da, halaber, denok lan eta hausnarketa pertsonal bat egitea, alderdi batzuk aldatzeko, Kulturalki askotarikoa eta errespetuzkoa den gizarte bat lortzen asko lagun dezaketenak.

---

Nerea Urrutia Tello.
Gizarte Hezkuntzako 3. graduko ikaslea Burgosko Unibertsitatean. Practicuma I UNESCO Etxeko Gizarte Eraldaketarako Kultura arloan.

Argazkia: ©Miguel Ángel Puentes / Eva Mena